Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları
Ön çapraz bağ diz ekleminin dengesini sağlayan bağlardan biridir. Ayrıca arka çapraz bağ, iç ve dış yan bağlar buna katkıda bulunur. Ön çapraz bağ özellikle spor aktiviteleri sırasında en fazla yaralanan bağdır.
Ön çapraz bağ nasıl yırtılır?
Ön çapraz bağ genellikle ayak yerde sabitken gövdenin diz üzerinde dönme hareketi sırasında yırtılır. Futbol, basketbol, voleybol ve kayak gibi sporlarda bu tarz bir yüklenme olasılığı yüksektir. Bu sırada diz ekleminde zıt yönlere etki eden kuvvet bağın üzerinde çok şiddetli bir gerilmeye yol açarak genellikle uyluk kemiğine yapışma yerinden yırtılır.
Ön çapraz bağ yırtığı kimlerde görülür?
Aktivite düzeyi yüksek olan ve yukarıda bahsedilen yüklenmelerle karşılaşılabilen herkeste görülebilir. Kadınlarda daha sık görülür. Özellikle spor yapan çocuklarda da ön çapraz bağ yırtığı erişkinlerdeki gibi, ya da bağın kaval kemiğine yapıştığı yerde kemik parçanın kopması şeklinde görülebilir.
Ön çapraz bağ yırtığının bulguları nelerdir?
Ön çapraz bağ yırtıldığı anda kanamaya bağlı olarak diz ekleminde kan birikmesi ve şişlik olur. Ağrı belirgindir ve diz hareketleri çok zordur. Genellikle üzerine yük vermek ağrılıdır.
Yaralanmanın ilk döneminden sonra, birkaç hafta içinde şişliğin azalmasına bağlı olarak ağrı azalır ve hareketler kısmen kazanılmaya başlanır. İleri dönemde ise dizde boşluk hissi, hareket veya yürüme sırasında dizin kendiliğinden dönmesi görülebilir. Eşlik eden menisküs yırtığı veya kıkırdak yaralanması varlığında ise takılma, kilitlenme gibi bulgular olabilir.
Ön çapraz bağ yaralanmasından sonra ne yapılmalıdır?
Diz bölgesindeki yaralanmalardan sonra ilk olarak buz uygulanması kanamanın miktarını ve dolayısıyla şişliği azaltır. Yaralanmanın olduğu gün veya hemen sonrasında hastaneye başvurulduğunda hastanın öyküsü ve yapılabildiği kadar muayene ile ön çapraz bağ yırtığı tanısı konursa yine buz uygulamasına devam ettirilir, bandaj veya dizlikle diz hareketleri sınırlandırılır ve bir süre istirahate alınması sağlanır.
Yaralanmanın ilk dönemi geçtikten sonra (1-3 hafta) yeniden muayene edilerek tanı kesinleştirilir ve tedavi için karar verilir.
Ön çapraz bağ yırtığında tedavi mutlaka ameliyat mıdır?
Hastanın yaşı, işlevleri, şikayetleri ve beklentileri tedavi için önemlidir. Eşlik eden menisküs veya kıkırdak yaralanması varlığında cerrahi tedavi düşünülmelidir. Genç hastalar daha aktif ve hareketli olduklarından bağ yırtığından daha olumsuz etkilenirler. Günlük işlevlerde dizde dönme ve boşluk hissi sık gerçekleşir. Ayrıca zaman geçtikçe ön çapraz bağın işlevsiz olması nedeniyle dizin dengesi bozulur ve kıkırdak aşınması (kireçlenme) gelişme olasılığı artar. Dolayısıyla genç hastalarda ameliyatla tedavi öncelikle düşünülmelidir.
İleri yaşlardaki hastalarda ise yine beklentiler ve hastanın aktivitesi göz önüne alınarak tedaviye karar verilir. Örneğin 50 yaşında, her gün düzenli yürüyüş yapan, aralıklı spor yapan, aktif çalışan ve dizindeki dengenin bozulması günlük hayatını olumsuz etkileyen, dizinde sık sık dönme yaşayan bir hastada da cerrahi tedavi yapılabilir. Aynı yaşlarda olup da daha sakin bir yaşantısı olan, hareketi daha az, spor yapmayan ve günlük işlevlerinde bağın yokluğundan olumsuz etkilenmeyen bir hastada egzersiz ve fizik tedavi ile diz bölgesinin güçlendirilmesiyle sorunsuz yaşamaya devam edilebilir.
Ön çapraz bağ yırtığının cerrahi tedavisi nasıldır?
Bağ yırtığı uç uca dikilebilecek bir yırtık şeklinde değildir. Dolayısıyla cerrahi tedavide bağın yeniden yapılarak onarılması söz konusudur. Bunun için hastanın kendisinden veya kadavra dokularından steril edilerek özel şartlarda alınan bağlar kullanılabilir. Daha çok hastanın kendisinden alınan bağlar kullanılmaktadır.
Günümüzde ön çapraz bağ onarımı ameliyatı artroskopik (kapalı) yöntemle yapılmaktadır. Uygun kalınlık ve uzunlukta alınan bağ diz eklemini oluşturan iki kemiğin içinde açılan tünellerden geçirilerek kemiklere çeşitli metal ve metal olmayan materyallerle tespit edilir. Aynı seansta varsa menisküs yırtıkları veya kıkırdak hasarları da tedavi edilir.
Ameliyattan sonra neler yapılmalıdır?
Bağ onarımı ameliyatı sonrası ilk günlerde buz uygulaması yapılır. Eklem hareketlerini kazandırmaya yönelik egzersizlere başlanır. Uygulanan yönteme göre koltuk değneğiyle yük verdirilerek veya verdirilmeden yürüme sağlanır.
Ameliyattan bir süre sonra ön çapraz bağ onarımı sonrası özel bir fizik tedavi ve rehabilitasyon programı uygulanır. Rehabilitasyon, tedavinin önemli bir basamağıdır, uygulanmadığı taktirde sadece cerrahi tedavi ile başarı mümkün olmayacaktır. Rehabilitasyonun süresi uygulanan yönteme, cerrahın tercihine ve rehabilitasyon merkezinin programına göre değişkenlik gösterebilir.
Genellikle hastanın ameliyattan 4-6 hafta sonra koltuk değneğini bırakarak yürümesi, işine gitmesi mümkün olur. Ancak koşma, ağır sporları yapma gibi aktiviteler ancak 6-9 ay sonra mümkün olabilir. Profesyonel sporcularda uygulanan rehabilitasyon ve sahaya dönme zamanı farklılıklar gösterir.