Ayak tabanın düzleşmesi durumu düz tabanlık olarak adlandırılır. İki çeşit düz tabanlık vardır.
– Esnek düz tabanlık
– Rijit düz tabanlık
Çocukların çoğunda yaşamın ilk yıllarında esnek düz tabanlık görülür. Bunun nedeni özellikle ilk 3 yaşta ayak tabanındaki cilt altı yağ dokusunun fazlalığıdır. Çocuk büyüdükçe bu yağ dokusu azalmaya başlar ve ayağın şekli belirginleşmeye başlar. Esnek düz tabanı olan çocuklar yürümede sorun yaşamazlar,spor yapmakta zorlanmazlar. Esnek düz tabanlık durumunda bot veya tabanlık kullanma gibi herhangi bir tedavi uygulanmamaktadır. Bunun yerine evde yalın ayak veya çorapla yürümesi önerilmektedir.
Ancak, çocukta aktivite ile baldırlarda ağrı, çabuk yorulma şikayetleri varsa ortopedist önerisi ile bot ya da tabanlık kullanılabilir. Esnek düz tabanlık 4-5 yaşına kadar tamamen düzelir, bir kısmında ise tam iyileşme 8-10 yaşı bulabilir.
Yaşın ilerlemesiyle beraber esnek düz tabanlık düzelmez ve erişkin dönemde de sürerse, hastada ağrı, yürüme güçlüğü, ayakkabı problemi ve fonksiyon kayıplarına neden oluyorsa, o zaman destekleyici ya da cerrahi tedavi önerilebilir.
Esnek düz tabanı olan çocukların anne,baba ve kardeşlerinde de düz tabanlık oranı yüksektir. Erken çocukluk döneminde ayakkabı giyilmesi ayaktaki eğimin normal gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Rijit pes planus seyrek görülür, ancak ciddi yürüme sorunlarına yol açabilir.
Düz tabanlığa yaklaşım
Öncelikle esnek ya da rijit düz tabanlık durumu araştırılır. Bu amaçla çocuğun sırtı hekime dönük iken yere bastırılır. Ayakta iken tabanın düzleştiği,ayağın alt ve iç kavisin veya çukurun kaybolduğu,topukların içe kaydığı (valgus deformitesi) gözlenir.
Daha sonra çocuğun oturur durumda olması ya da parmak uçlarında durması istenir. Bu sırada topuğun normal pozisyona geldiği,ayak tabanındaki kavisin oluştuğu izlenirse esnek düz tabanlık söz konusudur. Rijit düz tabanlık durumunda ise bu düzelme görülmemektedir. Ayak baş parmağının dorsifleksiyonu(baş parmağın ayak sırtına doğru bükülmesi) ile kavis belirginleşir.
Boyalı bir yere bastırıp ya da ayakları ıslatıp bir kağıt üzerine bastırarak alınan ayak (Staheli’ninark indeksi)izinde,medial uzunluğuna arkus genişliğinin topuk genişliğine oranının 0.8’in üzerinde olması teşhis koydurucudur.
A- normal ayak B- düz taban C- çukur ayak
Esnek düz tabanlık teşhisi koyarken ayak grafisi istemeye gerek yoktur. Ayrıca hastada parmak ucu yürümesinin olup olmadığı (aşil tendon gerginiğini göstermesi açısından),ailede hipermobilite öyküsü,çocukta ayak-bacak ağrısı ya da çabuk ayakkabı yıpratma öyküsü sorgulanmalıdır.
Aşil tendon gerginliği saptanlarda buna yönelik germe egzersizleri verilir. Topuk valgusu ve ligamentöz laksite ileri derecede ise, parmak ucunda yürüme ya da ayak parmakları ile bilya yakalama gibi kas güçlendirici egzersizler önerilebilir.
Hastada bacak ağrısı ya da çabuk yorulma gibi tipik belirtiler varsa, bunlar ayak ark destekleri ve ortezlerden yararlanabilir.